نمی‌دانم زنانی که این روزها در پارک بانوان مشغول دویدن و دوچرخه‌سواری و والیبال هستند، می‌دانند روزی روزگاری، روی همین زمین، ورزش کردن برای هم جنسانشان ممنوع بوده است یا نه؟ نمی‌‌دانم بانوانی که مشغول دویدن روی تردمیل و وزنه زدن با دستگاه و آیروبیک هستند، خبر دارند که روزی روزگاری، ورزش کردن که هیچ، دیدن مسابقات ورزشی هم برایشان جرم بوده و مجازاتش اعدام؟ نمی‌دانم خانم‌هایی که در استخر تن به آب می‌دهند یا به یادگیری فنون رزمی مشغولند و یا فوتبال و بدمینتون و اسکی و چه و چه بازی می‌کنند، می‌دانند که روزی روزگاری، زنی را که به هیات مردان، به تماشای مسابقه پسرش رفته بود، به مجازات از کوهی به پائین انداختند؟ شاید سوال این باشد که دانستن اینها چه فایده دارد؟ شاید حداقل فایده‌اش این باشد که قدر چیزی را که دارند بدانند: حق ورزش کردن! حقی که هنوز هم در بسیاری از نقاط دنیا برای زنان قائل نیستند و بسیاری هنوز هم با آن مخالفند. 
بستگی دارد ورزش را چطور تعریف کنیم. اگر فعالیت‌های روزانه مثل راه‌رفتن و جا به جا کردن وسایل را ورزش به حساب آوریم، آن وقت تاریخ ورزش به آغاز حیات آدمی بر روی زمین برمی‌گردد. اما اگر ورزش را به تعریف امروزش، یعنی انجام یک سری فعالیت‌ها و مهارت‌های جسمانی که بر پایه مجموعه‌ای از قوانین با اهدافی همچون تفریح، مسابقه، پرورش بدن و آمادگی جسمانی یا ترکیبی از اینها به حساب آوریم، آن وقت آغاز تاریخ ورزش و سپس آغاز تاریخ ورزش بانوان را باید در جای دیگری جستجو کنیم.
کشف‌‌‌‌‌های باستان‌شناسی در فرانسه، استرالیا و آفریقا از فعالیت‌هایی در دوره غارنشینی خبر می‌دهد که در زمان برگزاری جشن‌ها یا آیین‌های خاصی انجام می‌شدند. هر چند این کشف‌ها که به بیش از ????? سال قبل مربوط می‌شوند الزاما بر وجود ورزش دلالت نمی‌کنند، ولی می‌توان متصور شد که از آن زمان فعالیت‌هایی انجام می‌شد که با تعریف ما از ورزش سازگار است. نکته اینجاست که در زمان‌های بسیار دور، پیش از آنکه بین زن و مرد از نظر جنسیتی در زمینه‌های مختلف تفکیک صورت گیرد، نقش زنان و مردان در ورزش به یک اندازه پررنگ بوده است.
در دوران متقدم‌تر، نشانه‌های بیشتری از ورزش به تعریف امروزی آن وجود دارد. چینی‌ها از ???? سال قبل از میلاد مسیح با ورزش سر و کار داشته‌اند و ورزش مورد علاقه‌شان هم ژیمناستیک بوده است. ورزش‌هایی چون شنا و ماهیگیری در حد تکامل یافته‌ای از هزاران سال قبل در زمان فرعون‌ها در مصر رواج داشته‌اند و مصری‌ها به ورزش‌هایی همچون پرتاب نیزه و کشتی گرفتن نیز مایل بوده‌اند. در ایران باستان نیز ورزش‌ها عمدتا فعالیت‌هایی مرتبط با مهارت‌های رزمی و دفاعی را در بر می‌گرفتند و شمشیر بازی، کشتی، سوارکاری و چوگان از جمله رشته‌هایی بودند که مشخصا در ایران باستان انجام می‌شد. اما از آنچه در تاریخ ثبت شده جهان باقی مانده است، شاید این یونانی‌ها بودند که اول بار ورزش را به خارج از مسائلی همچون جنگاوری یا امور زندگی کشاندند و رسما با قرار دادن قوانین و مقررات ویژه به برگزاری مسابقات ورزشی مدون پرداختند. منظور همان برگزاری مسابقات ورزشی است که هر چهارسال یک بار در دهکده‌ای به نام المپیا واقع در پلئوپونس یونان برگزار می‌شد و در واقع سبقه مسابقاتی است که امروزه با عنوان المپیک برگزار می‌شوند. در این مسابقات، رشته‌هایی همچون کشتی، دویدن، پرتاب نیزه و دیسک و چکش، بوکس، راندن گاری و شمشیرزنی به صورت نظام‌مند انجام می‌شد و به برندگان آن نیز جوایزی اهدا می‌شد که معروف‌ترینش تاج زیتون بود.
اما شاید محدودیت ورزش بانوان را نیز باید از همین زمان‌ها جستجو کرد. تاریخ تمدن ویل دورانت اشاره می‌کند که با پیشرفت تمدن در کشورهایی همچون ایران و مصر و یونان، نقش زنان در عرصه اجتماعی نیز کمتر می‌شد تا جایی که کم‌کم در این کشورها زن، جنس دوم به حساب می‌آمد. قوانینی که زنان را از حقوق اجتماعی همچون مالکیت منع می‌‌کرد، کم‌کم دامن ورزش زنان را هم گرفت. در نقاط مختلف جهان، به دلایل گوناگون قومیتی، دینی و مذهبی و نیز قوانین عرفی و مدنی و حکومتی، ورزش کردن برای زنان ممنوع بود. حتی مثلا در یونان باستان، دیدن مسابقات ورزشی هم برای زنان «جرم» محسوب می‌شد و مجازات مرگ به همراه داشت. هر چند در مقابل، در کشوری همچون چین، همواره فعالیت‌های ورزشی خاصی برای زنان وجود داشته است و در ادبیات برخی دیگر از کشورها همچون ایران، اسطوره زنانی با مهارتهای بالای ورزشی یافت می‌شوند که بی‌گمان ریشه در واقعیاتی هم دارند. این که باور به ممنوع بودن ورزش برای زنان از کجا به وجود آمد، نیاز به بررسی جامعه‌شناسی تاریخی دارد، اما چیزی که واضح و مشخص به نظر می‌رسد، کشیده شدن دامنه این ممنوعیت و محرومیت تا زمانی نه چندان دور است.
در سال ???? بود که اولین مسابقه ورزشی ویژه زنان در آمریکا برگزار شد. مسابقه پرتاب نعل اسب که از بازی‌های سنتی انگلیسی بود و اولین مسابقه‌ای که رسما برای بانوان برگزار می‌شد. از همین سال بود که ورزشکاران و تیم‌های ورزشی مختلف زنان کم‌کم در مسابقات ورزشی بین‌المللی نیز حاضر شدند و البته زنان آمریکایی تا چندین سال پیشرو و حاکمان مطلق میادین ورزشی بانوان بودند.
اگر به این تاریخ نگاه کنیم، قرابت معنایی خاصی بین زمان و مکان این مسابقه و شرایط اجتماعی آن دوران می‌یابیم. این زمان، دوران گسترش جنبش فمینیسم و برابرخواهی حقوق زن و مرد بود که از اواخر قرن 18 آغاز شده و در این سال‌ها اولین ثمرات تلاش‌های فعالان حقوق زنان در حوزه‌های مختلف - به طور ویژه در آمریکا - به بار می‌نشست. از سوی دیگر، آمریکا نیز در این سالها با ایجاد الگوی خاص اجتماعی، دست به تغییرات ویژه‌ای در راه پیشرفت زد که یکی از آنها به رسمیت شناختن بسیاری از حقوق زنان بود که حق ورزش کردن و برگزاری مسابقات ورزشی زنان را هم شامل می‌شد.
در سال ???? همچنین اولین بار زنان در مسابقات المپیک نیز حاضر شدند. شناگران زن اولین ورزشکاران بانوان بودند که مدال طلای المپیک را در بلژیک به گردن آویختند. حضور بانوان به المپیک زمستانی همین سال هم رسید و بعد از آن نیز تا به امروز ادامه یافته است. در سال ????، بانوان فرانسوی مسابقاتی را تحت عنوان «المپیک بانوان جهان» برگزار کردند که در آن ??? زن از ? کشور جهان در رشته‌های دوومیدانی و بسکتبال به رقابت پرداختند. اما پس از چند دوره، با گسترش پذیرش رشته‌های ورزشی زنان در المپیک، این مسابقات دیگر برگزار نشد. سال‌های ???? تا ???? عمده اولین‌های ورزش زنان جهان را به خود می‌بیند و بعد از آن تاکنون، مسابقات ورزشی زنان جایگاه خاص خود را در دنیای ورزش پیدا می‌کند. در حال حاضر شاهد مجلات ویژه ورزش زنان در سراسر دنیا نیز هستیم و چه بسا در آینده نه چندان دور، خبر راه‌اندازی شبکه‌های تلویزیونی ویژه ورزش بانوان را هم بشنویم. شاید جالب توجه باشد که بدانیم بیش از نیمی از مدال‌های طلای کاروان ورزشی چین را که در المپیک و بازی‌های آسیایی دوره‌های اخیر، اغلب در شمارش مجموع مدال‌ها در صدر قرار دارد، توسط زنان ورزشکار چینی کسب می‌شود.
ورزش زنان در ایران، به طور مشخص از زمان حمله اعراب به ایران تا اوایل دوران پهلوی وجود نداشت. دلیل آن هم مشخصا عقاید دینی و تعصبات مذهبی و سنتی حاکم بود که اغلب فعالیت‌های اجتماعی از جمله ورزش را بر زنان منع می‌کرد. تنها نمود ورزش زنان در این دوران را شاید بتوان شنا (به طور بسیار محدود) و سوارکاری (تنها در میان عشایر) دانست. با آغاز دوران تجددخواهی رضا شاه پهلوی، علیرغم مخالفت‌های بسیار طیف اکثریت سنتی جامعه ایران، زنان به عرصه‌های مختلفی از فعالیت‌های اجتماعی وارد شدند. ورزش بانوان در ابتدا به بازی تنیس در بین زنان اروپادیده ایرانی و نیز انجام برخی دیگر از ورزش‌ها در مدارس اروپایی و آمریکایی موجود در ایران محدود بود. با برچیده شدن مکتب خانه‌ها و ایجاد مدارس جدید و سپس تصویب قانون ورزش اجباری در مدارس در ?? شهریور ماه ???? شمسی، ورزش به طور عام‌تری به میان جامعه ایرانی آمد و به تبع آن زنان هم از آن بهره‌مند شدند. تاسیس دانشگاه‌ها نیز در پیشبرد گسترش ورزش در میان دختران کمک بسیاری کرد. بالاخره از دوران محمدرضا شاه پهلوی بود که مسابقات ورزشی زنان در ایران برگزار شد و حتی اعزا‌م‌های بانوان ورزشکار ایرانی به مسابقات بین‌المللی ورزشی آغاز گشت. نمود بارز حضور بانوان ورزشکار ایرانی در مسابقات بین المللی، بازی‌های آسیایی تهران بود که به قصد تبلیغات هم که شده، زنان ورزشکار زیادی از ایران در آن حضور پیدا کردند.
بعد از انقلاب اسلامی ایران، تا مدتی به طور کلی ورزش اوضاع و احوال درستی نداشت. به ویژه با تهاجم عراق به ایران و آغاز جنگ، بهبود شرایط ورزش به تعویق افتاد. اما پس از مدتی ورزش جدی‌تر گرفته شد و حرکتی نو را آغاز کرد که امروزه به حرفه‌ای یا نیمه حرفه‌ای شدن بسیاری از رشته‌های ورزشی انجامیده است. با این حال با توجه به شرایط جامعه و حساسیت‌های دینی، مدت‌ها طول کشید تا ورزش بانوان هم بتواند در کنار ورزش آقایان حرفی برای گفتن داشته باشد. به ویژه مشکل پوشش بانوان ورزشکار موجب شده است نه تنها زنان ایرانی نتوانند در مسابقات بین‌المللی برخی رشته‌ها همچون شنا و ژیمناستیک حضور پیدا کنند (به استثنا مسابقات زنان کشورهای اسلامی و برخی تورنمنت‌ها و مسابقات خاص چند جانبه)، بلکه همچنان مخالفت‌های بسیاری با حضور بانوان ایرانی در رشته‌هایی که لباس محجبه ویژه ایشان از سوی فدراسیون‌های بین‌المللی ورزشی تائید شده است، صورت گیرد. این در حالی است که مشاهده می‌کنیم زنان ایرانی در مسابقات اخیر بین المللی حضور موفقی داشته‌اند و علیرغم تمام محرومیت‌ها و محدودیت‌ها، در پی اثبات شایستگی‌ها و توانایی‌های خود گام بر می‌‌‌‌دارند. گسترش سالن‌های ورزشی ویژه بانوان، ایجاد پارک بانوان در چند شهر کشور، تعداد قابل توجه دانشجویان دختر رشته تربیت‌بدنی و گرایش بسیاری از دختران به اشکال مختلف ورزش، این نوید را می‌دهد که ورزش بانوان در ایران به سوی شکوفایی هر چه بیشتر رهسپار شود. راهی که از حضور بانوان تکواندوکار محجبه ایرانی در مسابقات آسیایی پوسان شروع شد و تاکنون که به کسب مدال‌های خوشرنگی برای ورزش بانوان ایران در بازی‌های آسیایی گوانگژو نائل شده‌اند، ادامه داشته است.
به طور کلی از مشاهده تاریخ ورزش زنان می‌توان دریافت که ورزش زنان، همچون بسیاری دیگر از امور ایشان، به شرایط اجتماعی و فرهنگی زمان و مکان وابسته بوده است و هر جا و هرگاه به زنان میدان وسیع‌تری برای فعالیت اجتماعی داده شده، ورزش زنان نیز پیشرفت کرده است. نیاز به یادآوری نیست که ورزش، فارغ از بعد حرفه‌ای و مسابقات و قهرمانی، برای تمام اقشار یک جامعه، چه زن و چه مرد، نه تنها مفید که لازم است.

نوشته شده در ساعت 11:59 صبح توسط محمد رضا رفعتی نظرات ( ) | |